H?I GIÁO BANI C?A NG??I CH?M 

Tác gi?: Ts. Bá Trung Ph? 

T?n t?i xuyên su?t l?ch s? nhân lo?i, tôn giáo là m?t hi?n t??ng xã h?i tác ??ng lên hai m?t c?a ??i s?ng con ng??i; c?ng ??ng và cá th?. Tôn giáo xu?t hi?n t? bu?i bình minh c?a nhân lo?i và t?n t?i cho ??n ngày nay. Tôn giáo là m?t nhu c?u tinh th?n c?a các tín ??, nh?ng ng??i theo tôn giáo, m?t nhu c?u có tính c?ng ??ng, dân t?c, khu v?c và nhân lo?i. Tôn giáo không ch? là vi?c ??o mà còn là vi?c ??i. Nó không ch? liên quan ??n th? gi?i t??ng t??ng mai sau (thiên ???ng, ??a ng?c) mà còn ?nh h??ng ??n ??i s?ng th?c t?i c?a con ng??i. Sinh ho?t tôn giáo g?n bó ch?t ch? v?i ??i s?ng v?n hóa c?a m?i c?ng ??ng, m?i dân t?c. Trong ?ó có dân t?c Ch?m.

Trên lãnh th? Vi?t Nam có 54 thành ph?n dân t?c, s?ng hòa quy?n v?i nhau và cùng nhau phát tri?n theo xu h??ng c?a th?i ??i. M?t trong nh?ng dân t?c ?ang ???c nhi?u nhà nghiên c?u trong và ngoài n??c quan tâm là dân t?c Ch?m. M?t dân t?c thu?c ng? h? Malayo - Polynesien, sinh s?ng lâu dài t?i mi?n ??t mi?n Trung Vi?t Nam, có m?i giao l?u r?ng rãi ?a chi?u v?i nhi?u thành ph?n c? dân vùng l?c ??a và h?i ??o ?ông Nam Á. ??c bi?t v?n hóa Sa Hu?nh ???c coi là ti?n thân c?a v?n hóa Ch?mpa v?i nh?ng di tích d?c theo vùng duyên h?i mi?n Trung t? Qu?ng Bình cho ??n ??ng Nai, ?ã khai qu?t và phát hi?n r?t nhi?u hi?n v?t nh?: khuyên tai hai ??u thú, ?? trang s?c b?ng vàng b?c, mã não,… ? th?i k? c? trung ??i có nhi?u công trình ki?n trúc c?, ?iêu kh?c c? r?i rác kh?p vùng nh? Amravati (Qu?ng Bình), Indrapura (?à N?ng), Vijaya (Qui Nh?n), Kauthara (Nha Trang - Daklak), Panduranga (Phan Rang - ??ng Nai). ??c bi?t bi ký c? ?ã minh ch?ng m?t ph?n nào dân t?c Ch?m t?n t?i r?t lâu ??i, có ngu?n g?c b?n ??a, ??ng th?i có m?t n?n v?n minh r?c r?, có th? so sánh v?i nhi?u n?n v?n minh r?t cao ??p th?i c? ??i và trung ??i ? ?ông Nam Á. T? ngu?n g?c b?n ??a, c?i bi?n y?u t? ngo?i sinh, dân t?c Ch?m ?ã sáng t?o m?t n?n v?n hóa ?a d?ng và nét ??c ?áo riêng cho dân t?c mình, trong ?ó có H?i giáo Bani (Bani Awal).

Ng??i Ch?m và v?n hóa tôn giáo Ch?m, ?ã ???c nghiên c?u t? h?n m?t th? k? qua. Các nghi l?, t?p t?c, v?n hóa, tín ng??ng ?ã ???c chú ý ngay t? ??u th? k? XIX và t? ?ó ??n nay có r?t nhi?u công trình, bài vi?t chuyên kh?o v? l?nh v?c này c?a nhi?u tác gi? trong và ngoài n??c.

Tr??c h?t ph?i k? ??n công trình nghiên c?u v? ng??i Ch?m c?a các nhà nghiên c?u Pháp nh?: A. Labussiere, Septfonts, A. Lauded, A. Bergaigne,... nh?ng ?áng k? nh?t là công trình nghiên c?u c?a E. Aymonier, trong chuyên kh?o “Les Cham a Bình Thu?n” (ng??i Ch?m ? ph? Bình Thu?n, tháng 2 n?m 1891), E. Aymonier cho bi?t H?i giáo du nh?p vào Ch?mpa ngay t? ??u th? k? th? X, ph?n l?n ng??i Ch?m theo ??o H?i giáo là nh?ng ng??i không ch?u ?? c?ng ??ng mình ??ng hóa b?i ng??i Vi?t sau nh?ng bi?n c? l?ch s?, nên ?ã làm m?t cu?c hành trình di c? sang v??ng qu?c Kampuchea, Siam (Thái Lan) và ??o H?i Nam.

Ngoài ra, trong cu?n “Ng??i Ch?m H?i giáo và tôn giáo c?a h?” (4/1981) ?ã cho bi?t khái quát v? nghi l? tôn giáo, v?n ?? t? ch?c h? th?ng H?i giáo Bani c?ng ???c quan tâm: Po Gru (S? C?), các Imam ph? trách d?y tr? em h?c Thiên kinh Koran, ông còn quan tâm ??n nghi l? vòng ??i, nh? l? c?t da qui ??u, l? thành hôn c?a ng??i Ch?m H?i giáo. M?t khác, ?? b? sung ??y ?? h?n trong vi?c nghiên c?u ng??i Ch?m ? Vi?t Nam, E. Aymonier, trong cu?n “Tín ng??ng và s? tuân gi? giáo quy c?a ng??i Ch?m ? Kampuchea”, Paris 1891, ?ã ?i?m qua ng??i Ch?m ? Kampuchea. T?t c? h? ??u theo H?i giáo Islam chính th?ng, h? t? b? t?t c? nh?ng nghi l? ngo?i ??o c?a t? tiên, b?o l?u ???c ti?ng nói c?a dân t?c.

Trong nh?ng n?m 1906 - 1907, Cabaton ?ã gi?i thi?u ng??i Ch?m và ng??i Malay ? Nam b?, Kampuchea và nhóm Ch?m theo ??o H?i giáo Bani ? Phan Rang, Phan Rí, trên m?t lo?t bài vi?t trên t?p chí c?a tr??ng Vi?n ?ông Bác C?. N?m 1941, trong m?t chuyên kh?o v? c?ng ??ng H?i giáo ? ?ông D??ng, M. Mer ?ã nêu m?t s? nét c? b?n v? kinh t?, xã h?i, giáo d?c, tôn giáo ? làng Ch?m t?i Châu ??c

T? nh?ng th?p niên 50 ??n tr??c n?m 1975 c?a th? k? XX, t?i Vi?t Nam m?i xu?t hi?n nhi?u nhà nghiên c?u v? ng??i Ch?m v?i các tác gi? nh?: Nghiêm Th?m, Nguy?n Kh?c Ng?, ?ôrôhiêm, ?ôhamit “l??c s? Chàm”, 1974; Thái V?n Ki?m “?nh h??ng Chiêm Thành trong v?n hóa Vi?t Nam”. ?áng chú ý là Nguy?n V?n Lu?n “Ng??i Chàm H?i giáo mi?n Tây Nam ph?n Vi?t Nam”, 1974 ?ã phác h?a v? phong t?c, t?p quán nghi l? tôn giáo c?a ng??i Ch?m ? Nam b? m?t cách khá sâu s?c.

T? n?m 1975, khi ??t n??c hòa bình, ?i?u ki?n h?c t?p nghiên c?u thu?n l?i h?n, v?n ?? tôn giáo ?ã ???c nghiên c?u nhi?u h?n ?ã tr? thành l?c l??ng nghiên c?u khá hùng h?u nh?: Ngô V?n Doanh “V?n hóa Ch?mpa”, 1994; Bá Trung Ph? “Gia ?ình và hôn nhân c?a ng??i Ch?m ? Vi?t Nam”, 2002, là công trình nghiên c?u khá công phu v? gia ?ình và hôn nhân, các nghi l? tôn giáo Balamon, H?i giáo Islam, H?i giáo Bani.

Nhìn chung, ?i?m qua v? tình hình nghiên c?u cho th?y, t? tr??c ??n nay nh?ng công trình nghiên c?u v? ng??i Ch?m H?i giáo khá phong phú, ph?n ánh ???c ??i s?ng sinh ho?t tôn giáo c?a c?ng ??ng này, song ti?p c?n c?a tác gi? ch?a ?i sâu và tìm hi?u k?, ??a ra ??c tr?ng c?a H?i giáo Bani.

Ng??i Ch?m hi?n nay theo th?ng kê 1989 cho bi?t trên toàn th? lãnh th? Vi?t Nam ng??i Ch?m có 131.282 ng??i Ch?m ch?u ?nh h??ng v?n hóa ?n ?? và t?n t?i các tôn giáo Balamon và H?i giáo, trong ?ó H?i giáo có hai phái là H?i giáo Bani và H?i giáo Islam. Ng??i Ch?m H?i giáo Bani sinh s?ng ch? y?u ? mi?n Trung v?i hai t?nh Ninh Thu?n và Bình Thu?n (Phan Rang, Phan Rí), còn ng??i Ch?m H?i giáo Islam ? mi?n Tây nh? An Giang, thành ph? H? Chí Minh, Long Khánh, Bình Ph??c. ? mi?n Trung có 2/3 theo ??o Balamon, còn 1/3 theo H?i giáo Bani. Riêng ? mi?n Tây Nam ph?n 100% là ng??i H?i giáo Islam.

Aymonier c?ng tìm th?y trong quy?n l?ch s? c?a ng??i Ch?m m?t ?o?n  nh? sau “Vào n?m con chu?t, m?t ng??i có b?n ch?t Allah ?ã hành ??ng cho s? t?n thi?n, t?n m? c?a V??ng qu?c Champa. Nh?ng dân chúng l?i b?t bình nên ông ta ?ã hi?n c? th? xác l?n linh h?n cho Th??ng ?? và sang c? trú 37 n?m ? Makkak. Sau ?ó ông tr? v? V??ng qu?c Champa, Vua mang tên Allah tr? vì t? n?m 1000 ??n 1036”. S? ki?n này phù h?p v?i vi?c khai qu?t kh?o c? tìm th?y 2 t?m bia ?  ven bi?n Trung b?, m?t t?m bia có niên ??i 1039 và t?m còn l?i ???c xác ??nh vào kho?ng 1025 ??n 1035. C? hai bia ký c?ng có nh?c ??n ng??i H?i giáo, nh?ng là nh?ng ng??i n??c ngoài trú ng? ? ven bi?n mi?n Trung, h? là nh?ng ng??i th??ng nhân, th? th? công, qu?n c? thành m?t c?ng ??ng, có m?t v? lãnh ??o tinh th?n và ng??i ch? trì bu?i l? là Imam. T? ngh?a Bani là tín ?? c?a Th??ng ??.

Qua minh ch?ng t? các bia ký và t? li?u ?ã cho chúng ta th?y s? du nh?p c?a ??o H?i vào V??ng qu?c Champa vào th? k? th? IX. ??c bi?t vào th?i vua Porome (1627- 1651) ?? hòa h?p dân t?c, cùng ?oàn k?t ?? ch?ng gi?c ngo?i xâm, vào th?i chúa Nguy?n, ông hóa gi?i Ch?m Balamon và Ch?m H?i giáo thành Ch?m Ahier và Ch?m Awal b?ng cách b?t ng??i Ch?m Balamon th? thêm ??ng Allah, qua ?ó cho chúng ta th?y r?ng nghiên c?u H?i giáo Islam ? Champa ph?i qua hai giai ?o?n l?ch s? H?i giáo th?i k? ??u t? th? k? th? IX- XVI ?nh h??ng c?a Iran th?i k? th? hai t? th? k? XVII th?i vua Po Rome.     

N?u nh? c?ng ??ng Ch?m ? mi?n Tây theo H?i giáo Islam gi? gìn giáo lu?t m?t cách chính th?ng, s?ng trong c?ng ??ng tín ?? ?ông ??o và t? ch?c thôn xóm g?i là “palei” d?a vào Thiên kinh Koran và giáo lu?t H?i giáo ?ã h? tr? cho nh?ng sinh ho?t tinh th?n theo H?i giáo m?t cách tích c?c và xem Thánh ???ng (Magik) là trung tâm sinh ho?t tôn giáo và chính tr? c?a xóm làng thì,

T? ch?c H?i giáo Bani:

M?i dòng h? ch?n ra m?t ho?c hai ng??i, n?u dòng h? ?ông có th? ba ng??i, ?? ??i di?n dòng h? th?c hi?n công vi?c c?a tôn giáo nh? tang l?, hôn l?,… Các v? ??i di?n cho dòng h? g?i là “Acar”. H? có nhi?m v? ??c thu?c Thiên kinh Koran, hành l? và th?c hi?n các yêu c?u c?a l? nghi tôn giáo. Tuy nhiên các gi?i giáo s? H?i giáo Bani ch? bi?t h?c thu?c kinh Koran nh?ng không hi?u ngh?a trong t?ng ?o?n kinh vì h? cho r?ng Thiên kinh Koran là l?i c?a Po Allah (Th??ng ??) không ???c gi?i thích, n?u ph?m s? có t?i. Khi ?ã tr? thành Acar thì ph?i tuân th? theo Giáo lu?t, n?u vi ph?m vào gi?i c?m s? có hình ph?t tùy theo n?ng nh?, th??ng là làm l? t? l?i (Thaw Bah) tr??c Th??ng ?? Allah. Do ?ó, H?i giáo Bani g?m hai t?ng l?p, t?ng th? nh?t là gi?i giáo s? (Acar) tôn th? Allah tr?c ti?p và h?c thu?c thiên kinh Koran; và t?ng l?p th? hai là tín ?? bình th??ng, l?p tín ?? này không tr?c ti?p th? Allah mà ch? có nhi?m v? ph?ng s? gi?i ch?c s?c.

H? th?ng tôn giáo H?i giáo Bani hoàn thành g?m các v? nh? sau:

- Acar: là nh?ng ng??i m?i nh?p hàng ng? giáo s?. Trong lu?t ??o nh?ng ng??i m?i nh?p tùy theo th?i gian h?c h?i và kh? n?ng thu?c Thiên kinh Koran chia ra làm 4 c?p: Jamak, Talavi, Po asit, Po praong l? ???c ti?n hành trong tháng t?nh  chay Ramadan.

- Madin: là ng??i ?i?u khi?n các bu?i l? và l? nghi, d?y các tr? h?c Thiên kinh Koran

- Khotip hay Katip: là ng??i ???c phân công gi?ng v? giáo lý vào tr?a th? sáu, thánh l? hàng tu?n c?a H?i giáo t?i thánh ???ng. Katip trong H?i giáo Bani có nhi?m v? th?c hi?n l? nghi t?i thánh ???ng và t? gia không ??m nh?n vi?c gi?ng giáo lý.

- Imam: là nh?ng ng??i ?ã hành ??o có th?i gian lâu n?m t?i thi?u là 15 n?m, ???c xem là ng??i am hi?u và h?c thu?c h?t Thiên kinh Koran và có kh? n?ng th?c hi?n h?t m?i l? nghi. Trong s? các v? Imam là nh?ng ng??i thông su?t Thiên kinh Koran, ??o ??c, ???c ch?n ?? ra m?t 40 v? Thánh c?a ??o g?i là Imam pak pluh (Imam 40). S? l?a ch?n ?? phong ch?c Imam pak pluh ph?i tuân th? lu?t l? r?t kh?t khe nh?t là v? ??o ??c và am hi?u v? Thiên kinh Koran và ph?i ???c các S? c? (Po Gru) trong khu v?c ch?p nh?n và m?i n?m ch? có m?t ho?c hai ngày t? ch?c l? phong ch?c theo qui ??nh c?a ??o và m?i t?t c? Imam và Po Gru trong vùng t?i ch?ng ki?n. Qua h? th?ng t? ch?c tôn giáo chúng tôi cho r?ng H?i giáo Bani  ???c truy?n ??o t? Iran tr??ng phái Shiit, vì phái Shiit có Imam Pak Pluk (Imam 40), Imam ?óng vai trò r?t quan tr?ng H?i giáo Bani, ch? ??ng sau Po Gru.

- Po Gru (S? c?): là ng??i ???c t?t c? các giáo s? và toàn dân trong làng b?u ch?n. Ng??i lãnh ??o m?t Thánh ???ng và là ng??i ??a ra ý ki?n quy?t ??nh ngày tháng t? ch?c nghi l? t?i các t? gia, quy?t ??nh h?u h?t các v?n ?? v? ??o và ??i.

Ng??i H?i giáo Bani t?ng l?p Acar (giáo s?) th?c hi?n ??y ?? v? n?m tr? c?t c?a H?i giáo Islam nh?ng theo hình th?c khác. Riêng tín ?? h?ng hai, t?c không ph?i gi?i Acar (ng??i bình th??ng) thì không th?c n?m tr? c?t này. ?ây là s? khác bi?t c?a xã h?i Champa ???ng th?i c?ng nh? qua nhi?u bi?n c? c?a l?ch s? Champa. 

N?m tr? c?t:

1. Xác ??nh ??c tin: Th??ng ?? Allah là ??ng duy nh?t và Muhammad là Thiên s?.

2. L? nguy?n Salah: Ng??i H?i giáo hành l? n?m l?n trong m?t ngày là s? k?t n?i b? tôi và Th??ng ??, trong bu?i l?, ng??i b? tôi c?u xin Th??ng ?? xin Ng??i tha th? t?i l?i, xin Ng??i phù h? và che ch?. Ng??i H?i giáo Bani không th?c hi?n hành l? trong n?m l?n m?t ngày, vì h? cho r?ng vi?c ??o là vi?c c?a t?ng l?p giáo s? Acar và t?ng l?p này thay th? cho h? th?c hi?n l? n?m l?n trong m?t ngày, m?t ngh?a v? c?a tín ?? ??i v?i Th??ng ??. Ngoài ra trong qui ??nh c?a giáo lu?t H?i giáo Bani thì t?p t?c t? lâu ??i m?i m?t dòng h? ph?i có m?t ng??i làm giáo s? ?? thay th? dòng h? ??m nh?n ngh?a v? ??i v?i Th??ng ??, ??ng th?i th?c hi?n t?p t?c nh? l? c?u an, l? hôn nhân, tang l?,… trong dòng h?. ??c bi?t các giáo s? ???c truy?n t? ??i này sang ??i khác, n?u tr??ng h?p dòng h? ?ông thành viên thì có th? có t? 2 ??n 3 giáo s?. T? nh?ng qui ??nh trên mà m?i tín ?? ??u không ph?i tuân theo, gìn gi? giáo lu?t nh?t là n?m ?i?u giáo lu?t c? b?n và ngay c? t?ng l?p giáo s? gi?i lu?t hành h??ng Thánh ??a Makkah ch?a quan tâm ??y ??. ?i?u khá lý thú và có ??c tr?ng riêng là Thánh ???ng H?i giáo là n?i các tín ?? ??n c?u nguy?n m?t ngày n?m l?n và ???c coi là trung tâm sinh ho?t tôn giáo và chính tr?. Nh?ng ??i v?i Thánh ???ng H?i giáo Bani ch? m? c?a trong tháng Ramadan và nh?ng ngày l? quan tr?ng c?a ??o H?i.

3. Ramadan: là tháng t?nh chay là ?i?u b?t bu?c n?m trong n?m ?i?u giáo lu?t c? b?n c?a H?i giáo. Hàng n?m mùa t?nh chay th??ng gây xúc ??ng tâm lý m?nh m? cho ng??i H?i giáo. Vi?c nh?n chay b?t ??u k? t? ngày v?ng tr?ng tháng 9 H?i giáo xu?t hi?n, cho ??n khi trông th?y tr?ng vào ??u tháng sau. Nh?ng ng??i Ch?m H?i giáo Islam Mi?n Tây, nh? cu?n H?i l?ch do ông Hadji Isahat so?n ra có ghi rõ nh?ng ngày l?, ??i chi?u v?i d??ng l?ch nên có th? bi?t ???c khi nào b?t ??u và k?t thúc mùa t?nh chay. H? t? ch?c vào mùa này hai ngày l?, m?t vào ngày hôm tr??c khi b?t ??u nh?n ?n và m?t l? n?a vào ngày k?t thúc mùa chay t?nh. Có th? m?i tháng Ramadan là m?t sinh ho?t quan tr?ng, có tính c?ng ??ng Ch?m theo H?i giáo nói chung. ? ng??i Ch?m H?i giáo mi?n Tây, m?i sinh ho?t h?u nh? b? ng?ng l?i vào ban ngày và khi m?t tr?i l?n, các thôn xóm và tín ?? nh? m?i h?i sinh. Ng??i Ch?m H?i giáo Bani ch? y?u sinh s?ng ? vùng Phan Rang (Panrang), Phan Rí (Parik). ?ây không ph?i là tháng nh?n chay mà là tháng dâng l? cho Allah và các v? Thánh c?a H?i giáo. Trong tháng Ramadan các giáo s? ??u vào ? Thánh ???ng ?? hành l?, m?i gia ?ình c?a giáo s? ??u ph?i dâng mâm l? v?t, mâm c?m, mâm xôi ho?c bánh trái cây, nh?ng ng??i trong dòng h? c?a giáo s? có nhi?m v? mang g?o, c? trái cây cho giáo s? c?a mình và là ng??i ??i di?n c?u nguy?n Allah ban ph??c cho mình. ??c bi?t ngày ??u tháng Ramadan, ngày r?m và ngày x? chay các gia ?ình tín ?? ??u mang l? v?t ??n Thánh ???ng ?? dâng l? g?m m?t mâm c?m, m?t mâm chè, ng??i Ch?m H?i giáo Bani quan ni?m r?ng t? lòng thành c?a mình dâng cho Th??ng ?? Allah ban ph??c lành cho mình. Thánh ???ng trong tháng Ramadan tr? thành trung tâm sinh ho?t tôn giáo c?a tín ?? nh?t là vào ban ?êm. Ngoài ra ?i?m lý thú là tín ?? Balamon v?n công nh?n Th??ng ?? Allah và c?u xin Allah ban ph??c lành cho mình, cho nên trong tháng Ramadan các tín ?? Balamon c?ng mang bánh, chu?i t?i dâng l? t?i  thánh ???ng (Magik), ban ?êm h? c?ng t?i c?u nguy?n t?i Thánh ???ng vì Ch?m Balamon c?ng tôn th? ??ng Allah.

Theo tài li?u c? và các bô lão t? nh?ng th? k? tr??c cho ??n ??u th? k? XX, Thánh ???ng (Magik) ??u làm b?ng mái tranh, vách b?ng tre, n?n ??t, phía tr??c ??t b?y hòn ?á ph?ng ?? các giáo s? làm l? l?y n??c. Hi?n nay, t?t c? Thánh ???ng H?i giáo Bani ??u xây kiên c? b?ng xi m?ng, mái ngói, xây b?ng g?ch. V? m?t ki?n trúc, thánh ???ng không mang phong cách c?a Thánh ???ng H?i giáo trên th? gi?i, nh?ng v?n quay m?t v? h??ng Tây t?c h??ng Thánh ??a Makkah, ? cu?i Thánh ???ng vách phía Tây có ??t m?t h?u t?m g?i là Minbar, n?i ?? cho các giáo s? gi?ng giáo lý v? Sunna hay Hadji.

4. Zakat (B? thí): ?ây là m?t ph?n tài chính nh? trích t? ngu?n tài chính c?a m?i ng??i Muslim khá gi? khi h?i ?ù ?i?u ki?n theo qui ??nh dùng ?? h? tr? cho nh?ng anh em ??ng ??o có hoàn c?nh nghèo và khó kh?n. M?c tiêu c?a Islam là kh?i d?y và duy trì tinh th?n t??ng tr? l?n nhau trong c?ng ??ng tín ?? Muslim, qua ?ó, ng??i nghèo khó s? ???c c?i thi?n c?ng nh? v??t qua th?i ?i?m khó kh?n ?ói khát, ng??i giàu s? ???c t?y s?ch tâm h?n kh?i s? keo ki?t ích k? và h?p hòi, ??ng th?i ng??i nghèo c?ng ???c t?y s?ch tâm h?n kh?i s? ganh ghét và h?n thù khi h? nhìn th?y ng??i giàu giúp ??, t??ng tr? và c? x? t?t v?i h?. Ng??i H?i giáo Bani không th?c ?úng nh? ng??i H?i giáo Islam, h? thay ??i thành l? “??i g?o”, ch? trích m?t ph?n r?t nh? nh? g?o khoàng vài ch?c ký, 10 hay 20 tr?ng v?t, vài cây n?n, h? mang ??n Magik “B? thí” cho các giáo s?, sau ?ó chia cho nhau, không b? thí cho ng??i nghèo gi?ng nh? tinh th?n Islam chính th?ng.

5. Haji: là hành h??ng ??n ngôi ??n Kabah t?i Masjid ? Makkah thu?c Saudi Arabia. G?m các nghi th?c nh?t ??nh ???c th?c hi?n t?i các ??a ?i?m nh?t ??nh vào nh?ng th?i gian nh?t ??nh, nh?m ph?c tùng m?nh l?nh c?a Allah. M?i tín ?? Muslim nam, n? tr??ng thành b?t bu?c ph?i th?c hi?n chuy?n hành h??ng Haji m?t l?n trong ??i khi ?? h?i ?? ?i?u ki?n (s?c kh?e, tài chính, và ph??ng ti?n,…) ?? th?c hi?n. Haji ???c coi là m?t cu?c t?p h?p l?n nh?t c?a Islam, tri?u tín ?? Muslim ? kh?p m?i n?i trên th? gi?i ??n Makkah. Nh?ng tín ?? Muslim ??ng lo?t c?u nguy?n và kh?n xin ??n m?t Th??ng ?? duy nh?t, h? cùng m?c m?t ki?u qu?n áo, cùng th?c hi?n chung nh?ng nghi th?c ???c qui ??nh, không có s? phân bi?t gi?a ng??i giàu và ng??i nghèo, quý phái sang tr?ng hay nghèo hèn, da tr?ng hay da ?en, ng??i Arabic hay không ph?i ng??i Arabic, ??u là anh em ??ng ??o ?ang th?c hi?n m?nh l?nh c?a Allah.

Nhìn chung ng??i Ch?m H?i giáo Bani (H?i giáo dòng Bani) ?ã t?n t?i r?t lâu ??i, h? luôn luôn b?o t?n ???c nét sinh ho?t v?n hóa - tôn giáo có nh?ng ??c tr?ng riêng không th? l?n l?n v?i b?t k? nhóm c?ng ??ng dân t?c, tôn giáo nào n?i h? sinh s?ng. Giáo lu?t ?ã b? bi?n ??i r?t nhi?u ?? phù h?p v?i xã h?i m?u h? c?a ng??i Ch?m. S? xu?t hi?n t?ng l?p giáo s? là ??c tr?ng c?a H?i giáo Bani là s? ki?n ?ã ph?n ánh H?i giáo Islam chính th?ng ?ã du nh?p vào Champa ?ã ???c Champa bi?n thành h? phái riêng c?a mình. Chính nh?ng y?u t? trên ?ã làm cho H?i giáo Bani c?a ng??i Ch?m ? Vi?t Nam có m?t s?c thái riêng, m?t ??c ?i?m riêng khác v?i H?i giáo ? ?ông Nam Á và th? gi?i Saudi Arabia.

Ngu?n:  kauthara.org

H?i giáo Bani (Bani Awal) c?a ng??i Ch?m: